Vấn nạn thực phẩm bẩn và sự quyết liệt vào cuộc của cơ quan chức năng

Thực phẩm bẩn từ lâu đã trở thành một “bóng ma” ám ảnh trong bữa cơm của nhiều gia đình Việt Nam. Mỗi ngày, người tiêu dùng phải đối mặt với nguy cơ mua phải thịt nhiễm chất tạo nạc, rau chứa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, cá ngâm urê, hay măng tẩm hóa chất tẩy trắng. Vấn đề không còn dừng lại ở nỗi lo lắng cá nhân, mà đã trở thành một thách thức lớn đối với toàn xã hội và đặc biệt là các cơ quan chức năng đang nỗ lực tìm cách kiểm soát, ngăn chặn.

Theo số liệu từ Bộ Y tế, mỗi năm cả nước ghi nhận hàng ngàn vụ ngộ độc thực phẩm, trong đó nhiều vụ có hậu quả nghiêm trọng dẫn đến tử vong. Thực phẩm kém chất lượng không chỉ gây ảnh hưởng tức thời như đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, mà còn kéo theo hàng loạt nguy cơ dài hạn: ung thư, suy gan, suy thận, rối loạn nội tiết, thậm chí dị tật bẩm sinh. Nguy hiểm hơn cả là việc các chất độc hại từ thực phẩm có thể tích tụ trong cơ thể qua thời gian dài, mà người sử dụng gần như không hay biết cho đến khi hậu quả trở nên nghiêm trọng.

Có nhiều nguyên nhân khiến thực phẩm bẩn len lỏi vào đời sống người dân. Trước hết, vì lợi nhuận, không ít cá nhân và tổ chức đã sẵn sàng sử dụng hóa chất độc hại, chất cấm trong quá trình nuôi trồng, chế biến hoặc bảo quản thực phẩm. Bên cạnh đó là sự yếu kém về nhận thức và trách nhiệm xã hội từ một bộ phận người sản xuất và kinh doanh. Đáng lo ngại không kém là sự thiếu phối hợp và chồng chéo trong quản lý của các cơ quan nhà nước, từ Trung ương đến địa phương. Nhiều trường hợp chỉ bị xử phạt hành chính hoặc cảnh cáo, không đủ sức răn đe. Không ít đối tượng vi phạm đã từng bị xử lý vẫn tiếp tục hoạt động sau thời gian ngắn.

Trước làn sóng phẫn nộ từ dư luận và nhu cầu cấp thiết phải bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thời gian gần đây, các cơ quan chức năng đã có những bước đi quyết liệt hơn. Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn liên tục mở các chiến dịch kiểm tra đột xuất tại chợ đầu mối, cơ sở giết mổ, kho lạnh, bếp ăn tập thể và các điểm kinh doanh thực phẩm lớn. Nhiều vụ việc quy mô lớn bị triệt phá, hàng chục tấn thực phẩm ôi thiu, không rõ nguồn gốc bị tiêu hủy, một số trường hợp bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Đơn cử, năm 2024, lực lượng quản lý thị trường tại TP.HCM đã phát hiện và niêm phong hơn 5 tấn thịt gà không rõ nguồn gốc, bốc mùi hôi thối tại một cơ sở chế biến trong khu dân cư. Chủ cơ sở khai nhận mua gà chết giá rẻ từ các trại chăn nuôi, sau đó sơ chế và cung cấp cho các quán ăn nhỏ lẻ với giá rất thấp. Đây chỉ là một trong hàng loạt vụ việc cho thấy mức độ phức tạp và tinh vi của nạn thực phẩm bẩn hiện nay.

Một điểm sáng trong công tác chống thực phẩm bẩn là việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc tại các đô thị lớn. Nhiều siêu thị và cửa hàng thực phẩm sạch hiện đã dán mã QR lên từng sản phẩm, giúp người tiêu dùng tra cứu thông tin về nơi sản xuất, ngày thu hoạch, quy trình kiểm định. Hệ thống này bước đầu mang lại hiệu quả tích cực, góp phần nâng cao nhận thức và tăng tính minh bạch trong chuỗi cung ứng thực phẩm.

Song song với đó, Chính phủ cũng không ngừng hoàn thiện hành lang pháp lý để quản lý thực phẩm hiệu quả hơn. Luật An toàn thực phẩm được bổ sung, các quy định về điều kiện sản xuất, bảo quản, vận chuyển thực phẩm được ban hành chặt chẽ hơn. Mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an toàn thực phẩm đã tăng mạnh, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng tố giác, phản ánh sai phạm qua đường dây nóng và các nền tảng trực tuyến.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định, chỉ các biện pháp hành chính là chưa đủ. Trong một thị trường rộng lớn, nếu không có sự tham gia tích cực của cộng đồng và người tiêu dùng, thực phẩm bẩn vẫn có “đất sống”. Vai trò của người dân, đặc biệt là việc lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, tẩy chay hàng hóa không đảm bảo, là hết sức quan trọng. Một thị trường mà người tiêu dùng chấp nhận rủi ro để mua rẻ, thì những người sản xuất gian dối sẽ còn đất để hoạt động.

Ở nhiều nơi, các tổ chức xã hội, trường học, đoàn thể đã tích cực vào cuộc, tổ chức truyền thông, hướng dẫn người dân nhận biết thực phẩm sạch, khuyến khích tiêu dùng sản phẩm hữu cơ, khởi xướng phong trào “Nói không với thực phẩm bẩn”. Những sáng kiến từ cộng đồng như nhóm giám sát vệ sinh thực phẩm tại chợ dân sinh, liên kết tiêu dùng nông sản sạch giữa nông dân và cư dân thành thị cũng cho thấy vai trò không thể thiếu của toàn xã hội trong cuộc chiến này.

Trong bối cảnh đó, việc nhân rộng các mô hình sản xuất sạch, chuỗi thực phẩm an toàn theo chuẩn VietGAP, GlobalGAP, hay mô hình nông nghiệp hữu cơ là giải pháp mang tính bền vững. Nhiều hợp tác xã nông nghiệp, doanh nghiệp thực phẩm đã đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, thay đổi tư duy sản xuất và mở rộng kênh phân phối. Nhà nước cũng cần đồng hành bằng chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo kỹ thuật, mở rộng thị trường cho các sản phẩm an toàn.

Thực phẩm không đơn thuần là hàng hóa – nó là sự sống. Cuộc chiến chống thực phẩm bẩn vì thế không phải là nhiệm vụ riêng của bất kỳ cơ quan nào, mà là trách nhiệm của toàn dân. Một xã hội lành mạnh phải bắt đầu từ bữa ăn sạch. Khi người tiêu dùng biết nói “không”, nhà sản xuất có đạo đức, và cơ quan chức năng giữ vững kỷ cương, thực phẩm bẩn sẽ không còn cơ hội tồn tại. Đó là đích đến mà xã hội Việt Nam đang nỗ lực từng ngày để hướng tới.